Wat is dat toch, zoveel mensen kampen met vermoeidheid, verminderde stressbestendigheid, het gevoel dat het allemaal niet zo’n zin heeft, eetstoornissen, astma, hooikoortsklachten, overgewicht, verminderde weerstand, ADHD… De lijst is eindeloos. Het heeft de maken met de neuropeptiden in je endorfinesysteem. Laten we daar eens naar kijken. Is daar wat aan te doen? Jazeker!

Moeilijkheidsgraad van dit artikel: enige bekendheid of affiniteit met neurotransmitters is een pré.

De grote regelaar: het Endorfinesysteem

Het endorfinesysteem is een zelfregulerend systeem dat onze geestelijke en lichamelijke gezondheid in stand helpt te houden. Het bestaat uit een drietal neuropeptiden: endorfine, dynorfine en enkelfaline die in de zenuwcellen worden gevormd en de remming en vrijgave reguleren van onder meer dopamine, GABA, glutamaat en diverse stresshormonen.

Die peptiden die moeten aansturen raken snel resistent (ongevoelig) na overstimulatie, waardoor de aansturing afneemt. Het is niet zo dat mensen met ADHD een structureel dopaminetekort hebben, maar de aansturing van dopamine neemt af.

Daarnaast is het zo dat emoties ook invloed hebben op het immuunsysteem (neuropeptiden zitten ook in de immuuncellen, perifere zenuwen en bijna alle cellen van het lichaam). Andersom is ook waar: stoffen die het immuunsysteem reguleren veranderen de emoties en het gedrag. Psyche en lichaam staan dus met elkaar in verbinding. Twee voorbeelden:

1. mensen met griep voelen zich neerslachtig tot zelfs depressief. De ontstekingsmoleculen (cytokinen) die het influenzavirus moeten bestrijden, verhogen het SERT-eiwit, waardoor de werking van serotonine en dopamine wordt geremd. Zo hou je je rustig om uit te zieken.
2. Allergische klachten zoals astma en hooikoorts nemen toe bij een hoger stressniveau. Door de toename van glutamaat verkrampen de longblaasjes en vermindert de afweer. Uit onderzoek blijkt dat een derde van de patiënten met de diagnose astma geen astma hebben. De longblaasjes reageren op een teveel aan glutamaat, een stofje dat tevens de werking van dopamine uitschakelt.

Endorfine – Het gelukshormoon

Endorfine is een belangrijke stressremmer, onder meer omdat de aansturing van GABA via het endorfinesysteem verloopt. GABA maakt ons niet alleen rustig, maar is net als endorfine noodzakelijk voor de optimale werking van het immuunsysteem. Endorfine is een modulator en heeft meer dan 100 belangrijke functies(!). De belangrijkste op een rij:

1. Activeert dopamine, GABA, melatonine
2. Creëert veiligheid en veilige hechting
3. Vermindert pijn
4. Remt allergische aandoeningen, zoals astma, hooikoorts en voedingsallergieën
5. Bevordert zelfherstel, het zogenoemde placebo-effect
6. Reguleert de insulinegevoeligheid, de afgifte van insuline wordt gereguleerd door GABA
7. Activeert anti-kankergenen
8. Vermindert de effecten van lactaat (spanning en pijn) in de spieren na inspanning
9. Herstelt en stimuleert de aanmaak van hersencellen
10. Stimuleert de vrijgave van BDNF, eens tofje dat onze natuurlijke weerstand tegen depressie reguleert
11. Verhoogt de vruchtbaarheid
12. Remt maagzuur
13. Heeft een anti-aging functie
14. Reguleert de rijping van witte bloedcellen
15. Zorgt samen met GABA voor een scherp zicht

Het probleem van de moderne mens

Het grootste gedeelte van de westerse bevolking heeft één of andere gradatie van endorfine-resistentie. het wordt door onze leefstijl veroorzaakt. Het zorgt ervoor dat we minder stress aan kunnen en minder beloning ervaren. Twee knelpunten van de moderne mens!

Endorfineresistentie is medeverantwoordelijk voor de enorme toename van het aantal mensen met allergische aandoeningen, zoals astma en hooikoorts, ADHD, kanker, onvruchtbaarheid, onthechting, angststoornissen, diabetes en chronische pijn. Het zorgt er ook voor dat we een gevoel van onveiligheid ervaren.

Wat is de oorzaak?

Alle stoffen, gedrag en situaties die endorfine langdurig over stimuleren. Uiteraard is onze maatschappij daar uitermate geschikt voor. Factoren die een rol in het ontstaan van endorfineresistentie spelen:

1. Troostvoeding: exorfinen (gluten, caseïne, soja), suiker, E621 (glutamaat), transvetten en snelle koolhydraten
2. Alcohol
3. Overgewicht
4. Recreatieve drugs, zoals cannabis, cocaïne, amfetamines en XTC
5. Glutamaatdominantie
6. Chronische belastende stress
7. Stress door gewelddadige en spannende computerspelletjes
8. Negativiteit, bijvoorbeeld luistern naar klagers, negatieve berichtgeving in de media, toxische relaties
9. Acute traumatiserende stress, bijv. geweld, jeugdtrauma, tekort aan ouderlijke liefde, misbruik, oorlog, aanslagen of inbraken
10. Alle verslavingen, zowel aan middelen als gedrag, bijv. werkverslaving, eetstoornis, verslaving aan porno (kijken)
11. De meeste psychofarmaca en psychostimulantia, slaap- en kalmeermiddelen, antidepressiva en antipsychotica
12. Bacteriële en virale infecties
13. Schimmels, zoals Candida en Aspergillus
14. Paracetamol
15. Opioïde pijnmedicatie
16. Nicotine
17. Te hoge oestrogeenwaarden, bijvoorbeeld de anticonceptiepil
18. Dioxines (schadelijke stoffen uit het milieu in onze voeding)
19. Erfelijke factoren
20. Prenatale factoren zoals overgewicht, angststoornissen, depressie en stress tijdens de zwangerschap
21. Te intensieve en uitputtende lichaamsbeweging, zoals bij duursporten of bij sportverslaving (te hoge lactaatwaarden)
22. IJzertekort
23. Uitdroging

De uitputting van het endorfinesysteem

Fase 1. Up-regulatie-fase: de gevoeligheid van het endorfinesysteem is intact. Meestal bij jonge kinderen.

Fase 2. Down-regulatie-fase: het gaspedaal van het endorfinesysteem is uitgeput / resistentie. Dopamine, oxytocine, GABA en insuline worden minder goed aangestuurd. Er ontstaat onrust en prikkelbaarheid. Het grootste gedeelte van de Westerse bevolking bevindt zich in deze fase. Aandoeningen en klachten zijn onder meer: mentale vermoeidheid, ADHD-kenmerken, depressie, verslavingen, eetstoornissen, allergische aandoeningen (astma, hooikoorts) en toename van de angsten.

Fase 3. Chronische glutamaatdominantie: het rempedaal van het endorfinesysteem is uitgeput. Deze fase kenmerkt zich door de symptomen van fase 2 én glutamaatdominantie. Zoals: Chronische vermoeidheid, meervoudige chemische sensitiviteit, fibromyalgie, major depressie en PTSS (Post Traumatische Stress Stoornis). Het is een belangrijke oorzaak van oxidatieve stress, ontregeling van het immuunsysteem (verminderde afweer) en allergieën, kanker, angststoornissen en degeneratieve aandoeningen zoals Alzheimer en Parkinson. Mensen met fase-3-aandoeningen hebben vaak een traumatische achtergrond en/of een erfelijke belasting. Ze hebben een langdurig behandelparcours afgelegd, vaak zonder bevredigende resultaten (therapiemoeheid).

Oxytocine – Hechting & Onthechting

Het proces van een veilige hechting wordt neurobiologisch bepaald door de gevoeligheid van het endorfinesysteem. Een tweede factor die meespeelt is oxytocine. Door endorfineresistentie wordt er minder oxytocine geactiveerd. Oxytocine zorgt ervoor dat mensen een exclusieve band ervaren, zowel in 1-op-1-relaties als in een groep. het bepaalt de onderlinge intimiteit, verbondenheid en loyaliteit. Het vermindert sociale stress!

Een andere factor in de hechtingsproblematiek is de hoeveelheid glutamaat. Deze stof remt de werking van oxytocine, endorfine en dopamine. Glutamaat creëert emotionele negativiteit en stress. Het zorgt ervoor dat men minder prikkels aankan. Het relativeringsvermogen neemt af en het wordt al snel teveel. Glutamaatdominantie kan zich uiten in reactief gedrag, zwart-wit-denken, kort lintje, snelle gemoedswisselingen en kwaadheid. Het zorgt er tevens voor dat we minder vergevingsgezind zijn en moeite hebben met het loslaten van negatieve ervaringen.

Glutamaat – Het gaspedaal

Glutamaat is een stof die bij een teveel stress en anti-beloning veroorzaakt. Het uit zich in onrust, negatieve emoties, angsten en spanningen in het lichaam. Een beetje glutamaat is nodig als ‘gaspedaal’ en ook bijv. om goed te kunnen leren.

Wanneer we exorfinen (gluten, zuivel, soja), suiker of suikervervangers eten, komt er een flinke dosis insuline in de bloedbaan, met als gevolg dat de bloedsuikerspiegel snel daalt. Het lichaam reageert hierop door glutamaat te verhogen, waardoor we ons onrustig en geïrriteerd voelen. De toename van glutamaat veroorzaakt plotse gemoedswisselingen. Het kenmerkende korte lontje bij een te lage bloedsuikerspiegel is een typisch glutamaatprobleem. Vrouwen zijn gevoeliger voor glutamaatschommelingen dan mannen, omdat oestrogeen de werking van glutamaat versterkt.

Een teveel aan glutamaat zorgt niet alleen voor een slecht humeur, maar ontregelt ook het immuunsysteem en zorgt voor endorfineresistentie. Glutamaat bevordert de toename van allergieën en allergische aandoeningen. De belangrijkste glutamaatremmers zijn dynorfine en GABA.

GABA – Het rempedaal

GABA is de natuurlijke tegenhanger van glutamaat; het rempedaal. Het brengt ons tot rust. Om de negatieve effecten van glutamaat te neutraliseren (anti-stress), gaan we ook onbewust op zoek naar middelen met GABA-stimulerend effect: suiker, troostvoeding, exorfinen en alcohol. Ook kalmeer- en slaapmiddelen en THC (belangrijkste proactieve stof in cannabis) stimuleren GABA, maar op een veel intensievere manier. Je raakt bijvoorbeeld sneller GABA-resistent door slaapmedicatie dan door troostvoeding.

GABA en endorfine hebben beide een effect op de glucosehuishouding. Endorfine reguleert de insulinegevoeligheid en voorkomt dus insulineresistentie. GABA reguleert de afgifte van insuline. Factoren zoals voeding, emoties, hormonen en hormoonverstoorders hebben allemaal een ander effect op de glucosehuishouding. Wanneer we GABA uitputten, neemt de natuurlijke rem op glutamaat af. Er ontstaat dan glutamaatdominantie. Het uit zich in symptomen als mentale vermoeidheid, snel overprikkeld zijn, aversie, onverschilligheid, zich afsluiten voor de buitenwereld, moeite met veranderingen en het loslaten van negatieve ervaringen, angsten en ontladingsgedrag zoals woedeaanvallen, agressie en onredelijkheid. Er zijn al veel relaties gestrand door partners die kampen met glutamaatdominantie.

Een aantal functies van GABA:

1. Remt de stresshormonen (cortisol)
2. Verhindert de vorming van negatieve gedachten/ervaringen en angsten via de hippocampus & amygdala
3. Reguleert de vrijgave insuline (verlaagt bloedsuikerspiegel) en glucagon (verhoogt bloedsuikerspiegel)
4. Herstelt de cellen die insuline en glucagon produceren (cellen van langerhans)
5. Reguleert het inslaapproces
6. Vermindert histamine tot 60%. Een teveel aan histamine veroorzaakt druk gedrag en onrust, onder meer door het stimuleren van glutamaat, één van oorzaken van ADHD en astma
7. Vermindert oxidatieve stress (activatie antioxidanten)
8. Vermindert het ontstaan van auto-immuunaandoeningen
9. Verdedigt het lichaam tegen virussen, bacteriën, schimmels en andere pathogenen
10. Reguleert het tijdstip van de puberteit: GABA verlaat de puberteit, glutamaat vervroegt de puberteit
11. Reguleert het zicht: GABA verbetert het zicht, glutamaat vermindert het zicht

GABA-resistentie kan ontstaan door meerdere factoren, zoals teveel stress, psychofarmaca, glutamaat, troostvoeding en alcohol.

Dopamine – Beloning – Motivatie om tot actie te komen

Wanneer de dopaminerge activiteit afneemt, dan heb je veel discipline nodig om iets gedaan te krijgen. Uitstelgedrag kun je zien als het vermijden van handelingen die onvoldoende beloning opleveren.

Mensen met een dopamineprobleem hebben meer uitdagingen en stimuli nodig om aan de slag te gaan. Dit kan leiden tot verschillende verslavingen. Deze mensen kunnen ook last van ongeduld en gedrag waarbij onmiddellijke bevrediging centraal staat.

De vrijgave van dopamine wordt voornamelijk gereguleerd door endorfine en insuline. Ook door oxytocine, maar dan in een sociale context. Dit betekent dat mensen met endorfine- en insulineresistentie diverse problemen ervaren. Stress doet dopamine ook toenemen, waardoor mensen verslaafd kunnen raken aan kicks en uitdagingen, zoals troostvoeding, seks, porno, succes, gokken, vreetbuien, uitdagingen, alle soorten van verslavingen en psychostimulantia zoals Ritalin.

Het effect van dopamine en endorfine op het beloningssysteem is verschillend. Dopamine is ‘wanting’, het komt vrij als we naar iets verlangen, het zet ons aan tot actie om ons doel te realiseren. Dopamine zelf zorgt niet voor het geluksgevoel omdat, als we eenmaal ons doel bereikt hebben, de werking van dopamine al snel uitdooft. Het gevoel waar we diep in onszelf naar verlangen, is het gevoel van waardering en geluk. De ‘liking’ of het geluksgevoel wordt in gang gezet door endorfine. Aangezien dopamine en endorfine aan elkaar zijn gekoppeld, hebben mensen vaak last van motivatieproblemen én een afgenomen gelukbeleving.

Insuline – De bloedsuikerregelaar

Ruim 1 miljoen mensen in ons land hebben diabetes type 2. Diabetes type 1, waarbij de productie van insuline is verminderd, wordt onder meer veroorzaakt door auto-immuniteitsproblemen, oxidatieve stress, GABA-resistentie en glutamaatdominantie.

De hersenen hebben viermaal meer insuline nodig dan de rest van het lichaam. De hersencellen kunnen een energievoorraad aanleggen, zoals de meeste andere cellen in het lichaam. Wetenschappers vermoeden dat de hersenen over een autonoom circuit beschikken om insuline aan te maken. Hersendiabetes, ook wel diabetes type 3 genoemd, speelt een rol bij degeneratieve aandoeningen, zoals Alzheimer en de ziekte van Parkinson.

Een goede insulinewerking is nodig voor het optimaal functioneren van het beloningssysteem. Insuline activeert, in een niet-sociale context, ongeveer de helft van de dopaminerge activiteit. Om dit te realiseren zijn er voldoende insulinereceptoren nodig. Bij mensen met insulineresistentie wordt onvoldoende dopamine geactiveerd, waardoor ze ADHD-achtige kenmerken ontwikkelen.

Oorzaken van insulineresistentie:

1. Stress: een teveel aan het stresshormoon cortisol veroorzaakt insulineresistentie
2. Overmatig gebruik van toegevoegde suiker en suikervervangers, zoals aspartaam
3. Troostvoeding, met in het bijzonder exorfinen uit zuivel, gluten en soja. Exorfinen zorgen voor een abnormale toename van insuline, wat verklaart waarom mensen zich als snel loom kunnen voelen na het eten van brood, pasta, gebak en zuivelproducten
4. Transvetten: margarine, bewerkte voeding, frituren in plantaardige olie (uitgezonderd kokos- en rijstolie_
5. Suppletie met BCAA-eiwitten, een voedingssupplement dat wordt genomen voor de spieropbouw door sporters
6. E621 (glutamaat, umami, ve-tsin) en andere smaakversterkers
7. Nicotine
8. Te weinig beweging
9. Slaapstoornissen
10. Nitriet en nitraat (aardappelen)
11. Geneesmiddelen: antidepressiva, antipsychotica, benzodiazepines, cortisonpreparaten, anticonceptiva en opioïde pijnmedicatie
12. overgewicht, met in het bijzonder de opstapeling van buikvet. De vetcellen in de buikstreek produceren namelijk cortisol, dat insulineresistentie bevordert of in stand houdt.

Het loslaten van negatieve ervaringen

Dynorfine (één van de drie neuropeptiden – zie inleiding) en GABA zijn de loslaatstoffen, glutamaat is de vasthoudstof die ervoor zorgt dat het trauma niet kan worden losgelaten. Uit onderzoek blijkt dat mensen die een trauma kunnen loslaten, een efficiënte dynorfinewerking hebben. Mensen die negatieve ervaringen vasthouden, hebben dynorfinesresistentie, waardoor glutamaat stijgt.

De ervaring wordt eerst gefilterd in de hippocampus (dé directeur van het hele hormonenorkest). Gaat dat goed, dan wordt de negatieve ervaring losgelaten. Gaat het fout, dan migreert het signaal naar de amygdala (angstcentrum). Vervolgens wordt de ervaring in het geheugen ingeprent door glutamaat en ontstaat het traumatisch geheugen. Het doorgeven van het traumatisch geheugen heeft een evolutionair voordeel. Op deze manier worden latere generaties gewaarschuwd voor gevaren. Het nadeel is dat er een grotere kans is op het ontstaan van chronische en psychische aandoeningen.

Benieuwd naar een effectieve aanpak?

Wat een verregaande gevolgen heeft een disbalans in je endorfinesysteem hè? Herken je jezelf in de nadelige effecten van een glutamaatdominantie en endorfineresistentie? Het begrijpen en bewust worden van de oorzaak achter de oorzaak geeft vaak al rust. Er is veel mogelijk om je endorfine- en glutamaatonbalans weer te verbeteren. Dit lukt vaak niet door eenzijdig aan je voeding, beweging of stressniveau te werken, maar wel wanneer we dit holistisch aanpakken, met eventueel de ondersteuning van supplementen.

Ik help je graag verder met een persoonlijk leefstijlplan waarin we je voedings-, beweeg-, slaap- en denkpatroon optimaliseren. Inclusief een effectieve aanpak met wetenschappelijk bewezen suppletie voor het ontregelde endorfinesysteem.

Vraag hier een gratis intakegesprek aan en ik vertel je meer!